น้ำพริกลงเรือเป็นน้ำพริกที่ทำขึ้นครั้งแรกโดยเจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับในรัชกาลที่ 5 ที่ปฏิบัติงานในห้องพระเครื่องต้นในราชสำนักที่หม่อมเจ้าสะบาย นิลรัตน์ เป็นหัวหน้าห้องเครื่องและพระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดาเป็นผู้คุมห้องต้นเครื่อง น้ำพริกลงเรือเป็นน้ำพริกกะปิชนิดหนึ่งในตำรับอาหารชาววัง
ที่มีรสชาติเปรี้ยวเค็มเผ็ดหวานเข้ากันอย่างกลมกลืน รับประทานเคียงกับทั้งผักต้มและผักสด เชื่อว่าหลายคนคงเคยได้ยินและได้ลิ้มรสน้ำพริกลงเรือปัจจุบันยังเป็นที่คุ้นหูอย่างมาก ส่วนผสม น้ำพริกลงเรือ กระเทียม กะปิ น้ำตาลปี๊บ เนื้อมะดันซอยบาง เนื้อมะอึกหั่นบาง พริกขี้หนูสวน น้ำมะนาว น้ำมันพืชสำหรับผัด หมูหวาน (ทานคู่) กุ้งแห้งโขลกละเอียด 3 ช้อนโต๊ะ ปลาดุกฟู (ทานคู่) ไข่เค็มต้ม หรือไข่ต้ม (ทานคู่) ผักสดตามชอบ วิธีทำ 1. โขลกกระเทียมกับกะปิ และน้ำตาลปี๊บจนละเอียดเข้ากันดี ใส่เนื้อมะดัน เนื้อมะอึก และพริกขี้หนู โขลกผสมจนเข้ากันอีกครั้ง ปรุงรสด้วยน้ำมะนาว คนผสมให้เข้ากัน ชิมรสตามชอบ เตรียมไว้ 2. ใส่น้ำมันพืชลงในกระทะ นำขึ้นตั้งไฟปานกลางพอร้อน ใส่เครื่องที่โขลกไว้ลงผัดจนหอม ใส่หมูหวาน และกุ้งแห้งลงผัดจนเข้ากัน ตักใส่ถ้วย รับประทานคู่กับหมูหวาน ปลาดุกฟูกรอบ และไข่เค็ม